Podejście rozwojowe
Zakłada, że człowiek uczy się poprzez kontakt z innymi ludźmi i interakcje z nimi oraz wtedy, kiedy ma motywację do nauki. Osoby z autyzmem mają deficyty w zakresie komunikowania się, co znacznie ogranicza interakcje z otoczeniem, więc pierwszym etapem terapii jest nauczenie odpowiedniego systemu komunikacji oraz umiejętności społecznych oraz dostosowania systemu motywacyjnego tak, aby osoba z autyzmem chciała uczyć się nowych umiejętności.
W podejściu behawioralnym można wyróżnić trzy podstawowe cele:
rozwijanie zachowań deficytowych,
redukowanie zachowań niepożądanych
generalizowanie i utrzymywanie efektów nauczania i terapii.
Zachowaniami deficytowymi nazywamy te zachowania, które uważa się za normalne i pożądane u dziecka w pewnym wieku i w pewnych okolicznościach, a które u dziecka autystycznego występują zbyt rzadko lub nie występują w ogóle (np. prawidłowa mowa, okazywanie uczuć, zabawa, itp.).
W ramach podejścia behawioralnego kształtowana jest u dziecka autystycznego jak największa liczba zachowań adaptacyjnych, które rozwiną jego niezależność i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku. Niepożądane zachowania dziecka powinny być zwalczane, ponieważ sprawiają kłopoty otoczeniu oraz nie sprzyjają nauce.
W edukacji dziecka autystycznego stosujemy się podstawowych reguł behawioralnych.
a) Jeżeli chcemy, żeby zachowania występowały częściej, powinniśmy je systematycznie wzmacniać.
Wzmocnienie jest czymś, co następuje bezpośrednio po pewnym elemencie zachowania i zwiększa prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia.
Są dwa rodzaje wzmocnień: pozytywne i negatywne. Wzmocnienie pozytywne polega na tym, że po danym zachowaniu następuje rzecz przyjemna, w przypadku zaś wzmocnienia negatywnego usuwamy rzecz nieprzyjemną.
W pracy z dzieckiem stosujemy prawie zawsze wzmocnienia pozytywne. Można wyróżnić cztery rodzaje wzmocnień: pierwotne np.: jedzenie i picie; wtórne np.: pieniądze, żetony; socjalne np.: pochwały, uściski, pocałunki; Stymulujące np.: zabawki. Wzmocnienie powinno być stosowane, gdy dziecko zachowa się dobrze, bezpośrednio po tym, gdy się tak zachowa oraz w sposób wyraźny.
b) Zachowanie niepożądane nie powinno być wzmacniane.
c) Pojawienie się trudnego zachowania nie jest niebezpieczne, jeśli tylko nie jest wzmacniane.
Terapia behawioralna przebiega wg poszczególnych etapów:
- wczesne rozumienie mowy – przygotowanie do nauczania,
- trening imitacji – naśladowanie,
- dopasowywanie i sortowanie,
- imitacja werbalna,
- rozwój rozumienia mowy i mowy czynnej; nazywanie obiektów i czynności,
- pojęcia abstrakcyjne,
- budowanie zdań i nauka odpowiadania na pytania,
- umiejętności szkolne,
- rozwój społeczny i nauka wspólnej zabawy,
- czynności samoobsługowe.
Jak pracujemy z dziećmi ze spektrum autyzmu.
Dziecko z autyzmem może mieć problem z tolerowaniem zmian codziennego rytmu dnia, dlatego zapewniamy stałość i przewidywalność, dające poczucie bezpieczeństwa. Stosujemy metodę gdzie przygotowujemy plany dnia, lekcji, innych zajęć – w sposób i na poziomie dostosowanym do poziomu ucznia. Musi on też orientować się w szkolnej przestrzeni, w czym pomocne jest np. narysowanie planu szkoły i oznaczenie w zrozumiały sposób szkolnych pomieszczeń. (szczególnie w klasach młodszych) Dbamy także o zainteresowanie ucznia zadaniami i ustalamy czas ich trwania np. za pomocą dźwięku, itd.
Uczeń z autyzmem zajmuje w naszej szkole takie miejsce w klasie, które najbardziej ułatwi mu skoncentrowanie uwagi na nauczycielu, np. pierwsza ławka, z dala od okna lub gazetek ściennych lub innych informacji, wywieszonych na ścianie. Mając na uwadze, że dziecko z autyzmem może lepiej przyswajać postać wizualną materiału, dołączamy często do tekstu podręcznika odpowiednie rysunki, zdjęcia, doświadczenia praktyczne, itp.
Uczniowi z autyzmem przekazujemy informację w sposób zwięzły, krótki, prosty – bez metafor i aluzji, stosując przerwy na przyswojenie. Po zadaniu pytania dajemy uczniowi, który powinien mieć czas na reakcję. Staramy się mówić do dziecka spokojnie, nie głośno (szczególnie jeżeli ma nadwrażliwy słuch) i zachęcać do samodzielności. Mamy opracowane systemy nagradzania dziecka za prawidłowe wykonanie zadań, równoległy do ocen, które często mogą nie mieć dla niego wartości motywującej. Nagrody są szczególnie ważne w przypadku przejawiania przez ucznia własnej inicjatywy. Dzieci rzadko są w stanie wytrzymać całą godzinę lekcyjną, dlatego istotne jest stosowanie naprzemienności zadań: trudne-łatwe z uwzględnieniem zainteresowań dziecka
Niezwykle istotne jest uświadomienie innym uczniom w klasie, co nieustannie czynimy jak powinni reagować na zachowania rówieśnika z autyzmem, wspieramy go w nawiązywaniu relacji z pozostałymi dziećmi i w uczestniczeniu w życiu klasy. Bardzo ważny jest dla nas stały kontakt i wymiana informacji z rodzicami ucznia, którzy są źródłem niezbędnych informacji mogących wesprzeć nas w procesie terapii i edukacji ich dzieci.