Realizacja obowiązku szkolnego
Na dzień dzisiejszy nie istnieje jednolitego systemu edukacyjnego, wspierającego dzieci z dysleksją. W celu opracowania takiego systemu trzeba podjąć wyzwanie, a nawet stać się to może nieosiągalne, ponieważ co do poziomu intelektualnego, komunikacyjnego oraz społecznego, te grupy dzieci mogą być bardzo zróżnicowane.
Nauczanie indywidualne, tak samo jak nauka w zespołach rewalidacyjno-wychowawczych, a także w szkołach specjalnych i ogólnodostępnych to sposoby realizowania programu szkolnego, przeznaczonego dla dzieci z dysleksją.
1 września 2017 zadziałało Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 1591) oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 9.08.2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. poz. 1578). Te dwa przepisy z dużą precyzją określają zasady pomocy psychologicznej, a także pedagogicznej, dla uczniów niepełnosprawnych, między innymi dzieci z dysleksją. Po raz pierwszy skorzystano z tzw. zindywidualizowanej ścieżki pomocy, która dotyczy dzieci, które potrafią uczęszczać do szkoły, ale z powodu ich ograniczeń pod względem funkcjonowania, nie dają one rady w opanowaniu całego programu nauczania. Przeznaczony dla ucznia program nauki szkolnej, dostosowany jest do jego potrzeb i możliwości dziecka. Obecnie zespół, który odpowiada za wydawanie opinii w zakresie konieczności objęcia pomocą dziecka działa w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Klasy terapeutyczne będą w tej chwili tworzone zgodnie z wprowadzonymi zmianami, czyli nie tylko od początku nowego roku szkolnego, ale także w trakcie jego trwania.
Dzieci z dysleksją, trafiając we właściwie dopasowane dla nich środowisko, mogą być zdolne do nauczania się tak samo, jak inni ludzie. Główną różnicą pomiędzy takim środowiskiem a zwykłym jest to, że składa się ono z miejsc, w których dzieci przebywają na co dzień oraz jest bardziej funkcjonalne dla nich.
Podejście behawioralne oraz rozwojowe są podstawowymi stosowanymi w naszej szkole podejściami rozwojowymi. Dzięki nim prowadzimy terapię, nauczamy, a różnice pomiędzy nimi charakteryzują się odrębnymi założeniami oraz innym stylem pracy. Fakt, że zarówno terapeuci, jak i rodzice coraz częściej sięgają po różne nowe rozwiązania i szukają skutecznych metod, najbardziej odpowiadających potrzebom swoich podopiecznych, daje do zrozumienia, że proces rozwoju osoby z dysleksją jest bardzo skuteczny.
Podejście rozwojowe zakłada uczenie się za pomocą kontaktu dzieci z innymi ludźmi oraz interakcje z nimi. Przewiduje ono również proces nauki, jeśli dziecko jest zmotywowane do nauki. Osoby z dysleksją mają pewne deficyty komunikacyjne, powodujące ograniczenie ich relacji ze środowiskiem. W takim przypadku pierwszym etapem terapii jest zastosowanie odpowiedniego systemu komunikacji. Poza tym ważne jest dopasowanie umiejętności, systemu motywacyjnego oraz nawyków społecznych w sposób, który będzie pozwalał osobie z dysleksją wykazać się zaangażowaniem w nabywanie nowych umiejętności.
W podejściu behawioralnym wyróżnia się trzy podstawowe cele:
- Rozwijanie deficytowych, ale jednocześnie redukowanie niepożądanych zachowań.
- Generalizowanie efektów nauczania i terapii.
- Utrzymywanie efektów rozwojowych.
Zachowania deficytowe są uważane za normalne i pożądane u dziecka w pewnym wieku, pojawiające się w określonych okolicznościach. Takie zachowania u dzieci z dysleksją występują zbyt rzadko, a mogą nie wystąpić wcale. Jakie są to zachowania? Poprawna mowa, okazywanie uczuć, zabawa, i inne.
W podejściu behawioralnym stosuje się wypracowanie u dzieci z dysleksją jak największej liczby zachowań adaptacyjnych, czyli takich, które rozwijają jego niezależność i dają mu możliwość funkcjonować bardziej efektywnie wśród innych ludzi. Natomiast zachowania niepożądane u dzieci powinny być zwalczane, gdyż mogą one sprawiać kłopoty otoczeniu i zakłócają proces nauki. W procesie rozwoju dziecka z dysleksją stosujemy takie oto reguły behawioralne:
W razie pojawienia się potrzeby częstszego występowania określonych zachowań, wzmacniamy je w sposób systematyczny. Czym w zasadzie jest wzmocnienie? To pewna czynność, która następuje bezpośrednio po pewnym elemencie zachowania, a prawdopodobieństwo tego, że pojawi się ono znowu, wzrasta.
Istnieją dwa podstawowe rodzaje wzmocnień – pozytywne i negatywne, z których pierwsze polega na tym, że po danym zachowaniu następuje przyjemność, ale po zastosowaniu wzmocnienia negatywnego usuwamy rzeczy nieprzyjemne.
W pracy z dzieckiem pozytywne wzmocnienia stosowane są w większym stopniu, a kierujemy się czterema rodzajami wzmocnień.
W pierwszej kolejności są to wzmocnienia pierwotne, czyli takie jak jedzenie i picie, wtórne – na przykład pieniądze lub żetony, a także socjalne, czyli pocałunki, pochwały, uściski, oraz stymulujące, takie jak zabawki. Jeżeli dziecko zachowało się dobrze, a także jeśli zachowanie było bardzo wyraźne, stosuje się wtedy wzmocnienie. W przypadku, gdy dziecko zachowa się dobrze, wzmocnienie powinno być stosowane, ponadto bezpośrednio po tym, gdy się tak zachowa oraz zrobi to w sposób wyraźny.
Ważne jest to, że w odniesieniu do zachowania niepożądanego nie powinno się stosować wzmacniania. Natomiast, jeżeli ma miejsce zachowanie trudne, nie będzie stanowiło to niebezpieczeństwa, jeśli tylko nie podlega ono wzmacnianiu. Poniżej wymieniamy poszczególne etapy terapii behawioralnej:
- wczesne rozumienie mowy – przygotowanie do nauczania,
- trening imitacji – naśladowanie,
- dopasowywanie i sortowanie,
- imitacja werbalna,
- rozwój rozumienia mowy i mowy czynnej; nazywanie obiektów i czynności,
- pojęcia abstrakcyjne,
- budowanie zdań i nauka odpowiadania na pytania,
- umiejętności szkolne,
- rozwój społeczny i nauka wspólnej zabawy,
- czynności samoobsługowe.
W jaki sposób pracujemy z dziećmi z dysleksją.
Dziecko z dysleksją napotyka problem, wynikający ze zmian rytmu dnia, dlatego staramy się zapewnić mu przewidywalność oraz stałość w tej kwestii, co w wyniku daje dziecku możliwość poczuć się bezpiecznie. Przygotowujemy plany lekcji, rozpisujemy dzień oraz tworzymy plan zajęć dodatkowych za pomocą pewnych technik w taki sposób i na odpowiednim poziomie, aby dostosować te elementy do poziomu każdego ucznia. Takie metody pomagają uczniowi między innymi zorientować się w przestrzeni szkolnej. Dla przykładu metoda narysowania planu szkoły i zaznaczenie na nim w prosty sposób szkolnych pomieszczeń, a nawet innych obiektów działa bardzo skutecznie. Najbardziej efektywnie działa to w klasach młodszych. Jednocześnie użycie na lekcjach bodźców dźwiękowych i innych pomagają uczniowi określić czas, potrzebny na wykonanie zadań, za pomocą których próbujemy go zainteresować.
W naszej szkole uczeń z dysleksją zajmuje takie miejsce w klasie, które ułatwi mu zatrzymanie uwagi na nauczycielu, więc najczęściej siada on w pierwszej ławce. Ponadto miejsce to powinno się znajdować zdala od okna lub rozpraszających informacji, takich jak gazetki lub plakaty, które są obecne w klasie. Często dołączamy do tekstu podręcznika rysunki, zdjęcia, doświadczenia praktyczne, ponieważ wiemy, że dziecko z dysleksją może lepiej przyswajać wizualną składową materiału.
Uczniowie z dysleksją dostają od nas informacje, wystarczająco krótkie, zwięzłe proste, bez metafor i aluzji. Dajemy im czas na przyswojenie tego, co usłyszeli lub zobaczyli, więc każdy zawsze ma czas na reakcję po zadanym pytaniu. Staramy się do dzieci mówić spokojnym tonem głosu, nieco ciszej, szczególnie jeśli któryś z uczniów ma nadwrażliwy słuch. Zawsze staramy się zachęcać uczniów do samodzielności, a także specjalnie z myślą o naszych podopiecznych opracowaliśmy system nagradzania. Odpowiednio do ocen za dobre i prawidłowe wykonanie zadań, dzieci dostają od nas nagrody. Niestety, z doświadczenia wiemy, że oceny mogą nie stanowić dla ucznia z dysleksją powodu dla motywacji. Jeżeli zaś uczeń wykaże się własną inicjatywą, dzieje się odwrotnie – nagrody stają się czymś pożądanym i ważnym. Dzieciom zazwyczaj trudno idzie wytrzymanie całej godziny lekcyjnej, zatem stosujemy na przemian zadania łatwe, zadania trudne. Nie da się tu obejść bez uwzględnienia zainteresowań dziecka.
Uczniowie z dysleksją wymagają ciągłego wsparcia, szczególnie jeżeli chodzi o relacje w klasie. Także niezmiernie istotne jest zachęcanie i wsparcie w uczestniczeniu dziecka w życiu całej klasy, więc ważne jest wytłumaczenie innym dzieciom w klasie sposobu zachowania ich kolegi z dysleksją oraz nauczenie ich, jak powinni się zachowywać w jego obecności. Dla nas niesamowicie ważny jest ciągły kontakt i wymiana informacji z rodzicami ucznia, gdyż to właśnie oni są najważniejszym źródłem wiedzy na temat dzieci. Utrzymując taki kontakt, będziemy mieli możliwość wspierać ucznia z dysleksją w procesie edukacji i terapii.