Podejście rozwojowe
Podejście rozwojowe zakłada uczenie się za pomocą kontaktu z innymi ludźmi, jak i interakcje z nimi, a także przewiduje proces uczenia się, w przypadku pojawienia się motywacji. Ponieważ osoby z zespołem Aspergera mają deficyty komunikacyjne, co powoduje ograniczenie ich relacji z otoczeniem, to jako pierwszy etap terapii zaleca się nauczanie odpowiedniego systemu komunikacji. Poza tym ważne jest dostosowanie umiejętności społecznych oraz systemu motywacyjnego, w sposób, pozwalający osobie z zespołem Aspergera, wykazać się chęcią uczenia się nowych umiejętności.
W podejściu behawioralnym można wyróżnić trzy podstawowe cele, takie jak rozwijanie zachowań deficytowych, redukowanie zachowań niepożądanych oraz generalizowanie efektów nauczania i terapii oraz ich utrzymywanie.
Zachowania deficytowe to są takie zachowania, które uważa się za normalne i pożądane u dziecka w pewnym wieku i pojawiające się w pewnych okolicznościach. Wymienione zachowania u dzieci z zespołem Aspergera występują zbyt rzadko lub nie występują w ogóle. Są to między innymi poprawna mowa, okazywanie uczuć, zabawa, itp.
W ramach podejścia behawioralnego stosuje się kształtowanie u dziecka z zespołem Aspergera jak największa liczba zachowań adaptacyjnych, rozwijających jego niezależność i dających mu możliwość efektywnie funkcjonować w środowisku. Zachowania niepożądane, o których mowa powyżej, u dziecka powinny być zwalczane z powodu sprawiania kłopotów otoczeniu oraz dlatego, że nie sprzyja to nauce.
W kształceniu dziecka z zespołem Aspergera stosujemy się następujących reguł behawioralnych.
- a) Jeżeli naszym celem jest częstsze występowanie zachowań, powinno się je wzmacniać w sposób systematyczny.
Pod wzmocnieniem rozumiemy tu coś, co następuje bezpośrednio po pewnym elemencie zachowania, a prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia się zwiększa.
Pozytywne i negatywne – oto dwa rodzaje wzmocnień. Pierwsze z nich, czyli pozytywne, polega na takiej zasadzie, że po danym zachowaniu następuje coś przyjemnego natomiast w przypadku wzmocnienia negatywnego pozbywamy się rzeczy nieprzyjemnej.
W pracy z dzieckiem prawie zawsze stosowane są wzmocnienia pozytywne. Oto cztery rodzaje wzmocnień: pierwotne, czyli takie jak jedzenie i picie; wtórne – pieniądze, żetony; socjalne, są nimi pochwały, uściski, pocałunki oraz stymulujące, na przykład zabawki.
Wzmocnienie powinno być stosowane, gdy dziecko zachowa się dobrze, bezpośrednio po tym, gdy się tak zachowa oraz w sposób wyraźny. Jeżeli dziecko zachował się dobrze, a także bezpośrednio po takim jego zachowaniu oraz jeżeli zachowanie było wyraźne, to w takim razie powinno się zastosować wzmocnienie.
b) Nie powinno się stosować wzmacniania w odniesieniu do zachowania niepożądanego.
c) Jednak pojawienie się zachowania trudnego nie będzie stanowiło niebezpieczeństwa, jeśli tylko nie jest ono wzmacniane. Poniżej przedstawiamy poszczególne etapy terapii behawioralnej:
- wczesne rozumienie mowy – przygotowanie do nauczania,
- trening imitacji – naśladowanie,
- dopasowywanie i sortowanie,
- imitacja werbalna,
- rozwój rozumienia mowy i mowy czynnej; nazywanie obiektów i czynności,
- pojęcia abstrakcyjne,
- budowanie zdań i nauka odpowiadania na pytania,
- umiejętności szkolne,
- rozwój społeczny i nauka wspólnej zabawy,
- czynności samoobsługowe.
Jak pracujemy z dziećmi z zespołem Aspergera.
Dziecko z zespołem Aspergera jest narażone na problem, polegający na tolerowaniu zmian rytmu dnia, dlatego staramy się zapewnić mu stałość i przewidywalność, które dają dziecku możliwość poczuć się bezpiecznie. Przygotowujemy plany dnia, lekcji, zajęć dodatkowych za pomocą odpowiednich metod i w taki sposób i na takim poziomie, który jest dostosowany do poziomu ucznia. Pomaga to uczniowi w zorientowaniu się w przestrzeni szkolnej. Bardzo pomaga tu metoda narysowania planu szkoły i oznaczenia w łatwy i jasny sposób na przykład szkolnych sal i innych obiektów. Najbardziej skuteczna ta technika jest w klasach młodszych. Z pomocą dźwięku i innych bodźców wyznaczamy uczniowi czas trwania pracy nad zadaniami, w które staramy się go zaangażować.
W naszej szkole uczeń z zespołem Aspergera może zająć takie miejsce w klasie, które ułatwi mu skupienie się na nauczycielu. Przede wszystkim jest to pierwsza ławka, a także miejsce, znajdujące się jak najdalej od okna lub informacji, plakatów ściennych lub gazetek szkolnych, znajdujących się na ścianie. Często dołączamy do tekstu podręcznika odpowiednie rysunki, zdjęcia, doświadczenia praktyczne, gdyż wiemy, że dziecko z zespołem Aspergera może lepiej przyswajać postać wizualną materiału.
Uczniowi z zespołem Aspergera dostają od nas informacje zwięzłe, często krótkie, proste, brak tu metafor i aluzji. Dajemy im czas na przyswojenie. Uczeń zawsze ma czas na reakcję po zadaniu przez nas pytania. Staramy się do dzieci mówić w sposób spokojny, przyciszamy nieco głos (zwłaszcza w przypadku bardziej wrażliwego słuchu któregoś z uczniów) oraz koniecznie zachęcamy do samodzielności. Specjalnie opracowaliśmy systemy nagradzania dzieci. Zamiast ocen, ale w sposób im odpowiadający, za pomyślne wykonanie zadań, nagradzamy dzieci. To wynika z przekonania, że oceny najczęściej mogą nie mieć dla ucznia powodu dla motywacji. Natomiast, jeżeli uczeń wykaże się własną inicjatywą, nagrody stają się jeszcze bardziej ważne. Ponieważ dla dziecka trudnym wyzwaniem jest wytrzymanie całej godziny lekcyjnej, stosuje się na przemian zadania trudne i łatwe, przy czym konieczne jest tu uwzględnienie zainteresowań dziecka.
Uczniowie z zespołem Aspergera potrzebują wsparcia w rozwijaniu relacji z kolegami z klasy, ale także uczestniczeniu w życiu całej klasy, dlatego niezmiernie ważne jest wytłumaczenie innym uczniom sposobu zachowania ich rówieśnika z zespołem Aspergera oraz jak powinni się zachowywać w jego obecności. Trwały kontakt i wymiana informacji z rodzicami ucznia są dla nas bardzo ważne, przecież to właśnie oni są tym źródłem wiedzy na temat naszych uczniów. Tylko utrzymując taki kontakt będziemy mieli wsparcie w procesie edukacji, jak i terapii dzieci z zespołem Aspergera.